Artikkel om Aktiv Hagebruk

Arkivet «Hagebruk» dokumenterer innholdet av utdanning, forskning og utvikling ved NLH/NMBU fra 1859 og fram til våre dager. Arkivet består av en samling av arkivmateriale knytet til hagebruksmiljøet ved NMBU/NLH. En stor del av materialet er samlet og faglig ordnet av professor (em) Finn Måge i årene 2022 og 2023. Per Harald Grue har bistått i dette arbeidet. Arkivet omfatter 38 bokser og omfatter både skriftlig materiale og bildemateriale. En sentral del av arkivet er knyttet til Hagebruksavdelingen ved NLH. Finn Måge har også beskrevet hva som ligger i arkivet, her er et utdrag av hans skriftlige framstilling.

Beplantning av parkareal sentralt på NLH.

Bilde fra John Anderson, hentet fra UMB digitalt bildearkiv

Hagebruksavdelinga

Hagebruksavdelinga ved NLH blei oppretta av Stortinget i 1886, og dei første seks hagebrukselevane kom i gang allereie 1. april 1887. 

Kurset varde i to år, og elevane følgde stort sett undervisninga på lågare avdeling for jordbrukarane, men i plantegeografi, planteanatomi og plantefysiologi følgde dei høgare avdeling. Undervisninga var 2.900 timar praksis og 600 timar teori, av det var 170 timar innan Hagebrukslære. Allsidig praksis under god rettleiing av gartnar Abel Bergstrøm var ein verdifull del av undervisninga. 

Frå 1897 blei «Den høiere landbruksskole i Aas» omgjort til «Norges Landbrukshøiskole», og hagebruksavdelinga blei ei av dei fem avdelingane ved skolen. Den toårige undervisninga var frå 20. august til 20. juni, og det var ei teoretisk utdanning. Det første året var klassen samla, det var fellesklasse for alle elevane ved NLH, med som kan kallast grunnleggjande fag. Andre året var det meir hagebruksfag. Sidan den praktiske delen i undervisninga blei borte, blei det stilt store krav til forkunnskapar, mellom anna toårig hagebruksskole med praktisk og teoretisk utdanning, og to års praksis frå gartneribedrift. Frå 1897 til 1960 tok hagebruket opp lærlingar, desse fekk allsidig og god praksis som var verdfull ved søknad  om opptak til NLH, og for stillingar i gartneribedrifter. Totalt var det godt og vel 800 lærlingar, og mange av dei blei hagebrukskandidatar. 

Dei første åra var det berre nokre elevar i hagebruk, og på grunn av store byggearbeid ved NLH blei det lite orden på hagebruksavdelinga før hausten 1902. Frå då av kom hagebruksstudiet ved NLH i ordinært gjenge. 

Studiet heldt på etter omtrent same plan frå 1897 til 1919, og i denne perioden blei det uteksaminert 68 hagebrukskandidatar, av desse var fire kvinner.

Ved omlegginga i 1919 blei studiet treårig, elevane gjekk over til å kalle seg studentar. Frå 1922 til 1960 var det ca. 12 studentar per kull. Studentar til hagebruk blei opptekne annakvart år.

Studiet blei femårig frå 1972, med eit års praktisk / teoretisk forkurs, og dei blei opptekne til Planteproduksjonsavdelinga, og hagebruksavdelinga blei borte. Det blei mange kurs innan hagebruk frå 1990-talet, og studiet blei fleksibelt der studentane kunne plukke fag etter eige ønske, men slik at det blir ei heilheitleg utdanning. 

Landskapsarkitektur var ein del av hagebruksavdelinga (hagebruk linje II) fram til 1972, då kom dei under samfunnsfagleg avdeling. Alt frå første tida teikna elevane hageplanar, og i 1919 fekk det tredje studieåret eige opplegg for det som blei kalla hagearkitektar. Frå 1953 var det linjedelt opptak, dei søkte om opptak til hagebruk linje II.

Gartnar Abel Bergstrøm hadde ansvaret for alt hagebruket fram til år 1900, då overtok overlærar Hans Misvær som hadde alt ansvar fram til kring 1920. Frå den tid blei hagebruket delt i institutt, og i ein lang periode var det fem institutt: Institutt for blomsterdyrking og veksthusforsøk, Institutt for grønsakdyrking, Institutt for fruktdyrking og fruktkonservering, Institutt for planteskole og dendrologi og Institutt for hagekunst, seinare landskapsarkitektur. Ei tid var ein dosent i hagebruksøkonomi og ein i hagebruksteknikk knyta til hagebruksavdelinga. 

Sentrale personar innan hagebruksavdelinga etter at institutta kom var Arne Thorsrud og Erling Strømme innan blomsterdyrking, Olav Moen, Anders Bremer og Arnulf R. Person innan grønsakdyrking, Hans Misvær, Olav Skard og Bjarne Ljones innan fruktdyrking, Oddvin Reisæter innan planteskoledrift og Olav L. Moen, Olav Aspesæter og Egil Gabrielsen innan hagekunst. Desse var embetsmenn, utnemnt av kongen i statsråd, og var på den måten også instituttleiarar, og leiar av sitt fagfelt. Dei fleste av desse hadde sin periode som leiar av hagebruksavdelinga.

Finn mer innhold knyttet til Hagebruk under Hagebruksfag